Een goede nachtrust is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Een derde van de Nederlanders loopt daardoor weleens vermoeid rond. De helft van de Nederlanders wordt normaal gesproken minimaal één keer per nacht wakker. Ruim zes op de tien Nederlanders hebben een slaapprobleem. De meest voorkomende problemen zijn snurken, zweten en slapeloosheid. Dit blijkt uit marktonderzoek van onderzoeksbureau Multiscope onder 1.002 Nederlanders.

Slaapprobleem door verschillende oorzaken
Slapen geeft niet voor iedereen de gewenste rust. Zes op de tien Nederlanders hebben last van slaapproblemen. Snurken (23%), zweten (19%) en slapeloosheid (18%) zijn de meest voorkomende slaapproblemen. Bijna drie op de tien samenwonenden slapen slechter door de slaapproblemen van de partner. Zes procent van de samenwonende Nederlanders geeft zelfs aan dat ze ’s nachts niet meer bij de partner slapen. De helft van Nederland slaapt niet in één keer door. De nachtrust wordt met name onderbroken voor een nachtelijk toiletbezoek. Dit is in de meeste gevallen een vast ritueel geworden. Drie kwart van de Nederlanders ligt weleens wakker. Vooral werk (27%), geldzorgen (16%), de partner (14%), geluidsoverlast van de buren (14%) en zorgen over de kinderen (11%) houden Nederlanders ’s nachts wakker.

“Ik word altijd wel een keer wakker om naar de wc te gaan”
Kristel uit Enschede

Snel in slaap vallen niet vanzelfsprekend
Drie op de tien Nederlanders gaan vrijwel iedere dag direct slapen. Nog eens drie op de tien zijn eerst nog met de telefoon in de weer. De favoriete smartphone-activiteiten voor het slapen gaan: Facebook (76%), WhatsApp (63%), e-mail (49%), een spelletje spelen (48%) of het nieuws checken (42%). Andere activiteiten voor het slapen gaan zijn lezen (26%), tv kijken (25%) en praten (14%). Als Nederlanders daadwerkelijk gaan slapen valt 5% direct in slaap. Eén op de vijf doet er langer dan een half uur over om in slaap te vallen. Een op de acht Nederlanders gebruikt weleens slaappillen om in slaap te komen.

Vroeg naar bed en vroeg eruit
Bijna zes op de tien Nederlanders gaan vrijwel elke dag op een vaste tijd naar bed. Een derde gaat ook op dezelfde tijd naar bed als men de volgende dag geen verplichting (bv. werk) heeft. De rest ligt dan gemiddeld een uur later in bed. De favoriete bedtijd is tussen half elf en elf uur (39% van de Nederlanders). Voor vier op de tien gaat de wekker dagelijks vòòr 7u. Nog eens vier op de tien gaan er tussen 7 en 8 uit.

Methodiek en verantwoording
De cijfers uit dit marktonderzoek zijn tot stand gekomen door een grootschalige onderzoek onder het Multiscope online consumentenpanel, waarbij in totaal 1.002 leden het onderzoek volledig hebben ingevuld. Het onderzoek is representatief voor de online populatie.

Bijna 1 op de drie Nederlanders (28%) geeft aan het afgelopen jaar slaapproblemen te hebben gehad. Hiermee staan slaapproblemen op de derde plaats van genoemde gezondheidsproblemen. Bijna het dubbel aantal vrouwen (36%) als mannen (19%) geeft aan het afgelopen jaar problemen te hebben gehad met slapeloosheid, slaapproblemen of slaapstoornissen. De meest voorkomende gezondheidsproblemen in Nederland zijn verkoudheid en keelpijn. 42% van de Nederlanders geeft aan hier het afgelopen jaar last van te hebben gehad. De nummer twee klacht is overbelasting van spieren en gewrichten (31%). Dit blijkt uit GfK onderzoek uitgevoerd onder 27.000 mensen in 22 landen, waaronder ook Nederland.

In dit onderzoek is respondenten gevraagd welke gezondheidsproblemen ze de afgelopen 12 maanden hebben ervaren.

Ongeveer een op de vijf Nederlanders geeft aan chronische rugpijn en gewrichtspijn te hebben (20%) en staat hiermee op de vierde plek. Deze groep wordt gevolgd door een even groot deel (19%) dat aangeeft problemen te hebben met hun gewicht (obesitas en overgewicht).

Vergelijk tussen de landen
In de meeste andere landen zijn de slaapproblemen nog groter. Zweden kent met 41% het hoogste percentage mensen met slaapproblemen, gevolgd door Tsjechie en Turkije met 40%. In Japan slapen de mensen het beste. Daar rapporteert slechts 13% slaapproblemen.

Vergelijken we de nummer 1 klacht, verkoudheid en keelpijn met de andere landen, dan ligt Nederland met 42% onder het internationaal gemiddelde van 51%. De meeste verkoudheidsproblemen komen voor in Tsjechië (67%) en Rusland (62%). In Amerika en Japan claimen de minste mensen de afgelopen 12 maanden verkoudheidsproblemen te hebben gehad. (beide 39%).

Het verschil tussen mannen en vrouwen
In Nederland hebben vrouwen niet alleen meer last van slaapproblemen (36% vrouwen vs 19% mannen), ook hebben zij (48%) meer last van verkoudheid en keelpijn dan de mannen (37%). In de Top 5 staat bij vrouwen nog overgewicht (22%), bij mannen problemen met maagzuur (17%). De klachten door overbelasting van spieren en gewrichten en rugklachten komen ongeveer even vaak voor bij mannen dan bij vrouwen.

Edwin Bas, Industry Director Health bij GfK benadrukt het belang van deze cijfers. “Door deze inzichten te combineren met andere kwantitatieve en kwalitatieve health data over bijvoorbeeld voorschrijfgedrag van artsen en de aankoop van bijvoorbeeld zelfzorgmiddelen, geven we onze klanten een volledig inzicht in de gezondheid van patiënten. Zo is er een duidelijke lijn met de aankoopfrequentie van zelfzorgmiddelen. Voor de nummer 1 klacht is een stijging te zien in de aankoopfrequentie van middelen tegen neusverkoudheid, keelpijn en hoestmiddelen.”

Jongeren die slechter slapen dan leeftijdsgenoten, gebruiken een jaar later meer alcohol en andere verslavende genotsmiddelen dan jongeren die goed slapen, concludeert Sara Pieters in haar onderzoek naar de voorspellers van middelengebruik. Op 28 april promoveert ze aan de Radboud Universiteit.

Bij volwassenen is er een verband tussen middelengebruik en slaapproblemen. Als kinderen in de puberteit komen neemt de interesse in alcohol en andere genotsmiddelen toe én veranderen ook de slaappatronen. Zou er bij beginnende drinkers ook een samenhang zijn tussen slaap en middelengebruik?

Drinken en roken

‘We stelden meer dan vijfhonderd jongeren tussen 12 en 15 vragen over het moment dat ze naar bed gingen, of ze dan moe waren, nog met hun telefoon bezig, of met games en dergelijke, en of ze dan snel konden inslapen. Dat deden we op twee momenten, met ongeveer een jaar ertussen, vertelt , vroeg ontwikkelingspsycholoog Sara Pieters.
‘Jongeren die bij de eerste meting aangaven slaapproblemen te hebben, gebruikten het jaar erop meer alcohol en drugs en vertoonden ook meer emotionele en gedragproblemen.’
‘Andersom voorspelden alcoholgebruik, roken en blowen niet consistent slaapproblemen het jaar erop.’
‘Je zou kunnen denken dat zowel slaapvoorkeur en slaapproblemen als alcoholgebruik verklaard kunnen worden uit andere factoren, zoals emotionele en gedragsproblemen ’ zegt Pieters, ‘maar ons onderzoek maakt dat onaannemelijk.’

Beloningssysteem

Waarom het zo is dat slaapproblemen leiden tot meer middelengebruik is nog niet helemaal duidelijk. Het kan liggen aan de negatieve effecten van slaperigheid op verschillende processen die met zelfcontrole te maken hebben, denkt Pieters. ‘Het kan er ook liggen aan dat slaaptekort iets verandert aan de werking van het beloningssysteem in de hersenen – zo is er bijvoorbeeld ook samenhang tussen slaaptekort en trek in vet en veel eten. De eerste fMRI-studies die hiernaar gedaan worden, wijzen in die richting.’
We hoeven niet te wachten op de uiteindelijke verklaring, vindt Pieters, om nu al meer aandacht te geven aan slaapproblemen van pubers, gegeven het duidelijke verband ‘Niet alleen wat betreft alcoholgebruik, ook symptomen van psychopathologie kunnen wellicht verminderen met slaaptherapie.’

Slaaphygiëne

Ouders kunnen letten op omstandigheden rondom slaap, zegt Pieters. ‘Tablets en smartphones en andere technologie met blauw verlichte schermen zorgen ervoor dat je pas later moe wordt. Dus gebruik ze liever niet ’s avonds laat. Ook vaste bedtijden zijn verstandig. En wees alert op te grote verschillen in bedtijden doordeweeks en in het weekend.’
Op dit moment loopt aan de Universiteit van Amsterdam een uitgebreid onderzoek van Pieters en haar collega’s onder scholieren naar slaap, welbevinden, gedrag en schoolprestaties. Zo wordt er bijvoorbeeld onderzocht of een combinatie van cognitieve gedragstherapie voor slaapproblemen en werkgeheugentraining effectief is in het reduceren van middelengebruik in jongeren die overmatig drinken, roken of blowen en slaapproblemen hebben. Daarnaast loopt er momenteel een onderzoek naar de relatie tussen chronotype, slaap, training van executieve functies en schoolprestaties op de basisschool.

Sara Pieters (Huissen, 1981) studeerde Cognitive Neuroscience aan de Radboud Universiteit, waar ze aansluitend haar promotieonderzoek deed naar automatische en onbewuste controle van alcoholgebruik onder jongeren. In 2011 kreeg ze een Young Scholar Grant van de Jacobs Foundation om onderzoek te doen naar de rol van slaap bij middelengebruik in de adolescentie aan de Universiteit van Amsterdam. Van 2012-2014 werkte ze als onderzoeker bij TNO, Soesterberg, waar ze verschillende projecten deed over slaap en cognitie. Sinds 2014 is ze terug op de Radboud Universiteit, waar ze werkt als onderzoeker en docent psychologie.

Promotie 28 april: States of consciousness: new perspectives on the relation between sleep, cognition and alcohol use in adolescence

Promotores: prof. dr. R.C.M.E. Engels, prof. dr. R.W.H.J. Wiers (Universiteit van Amsterdam)
Copromotor dr. W.J. Burk