Tienduizend euro voor tbc-onderzoek in Ethiopië hoopt wetenschapper Petra de Haas op te halen met een sponsorloop tijdens de komende City-Pier-City Loop op 12 maart in Den Haag. Twintig medewerkers van het Nederlandse KNCV Tuberculosefonds rennen mee om geld in te zamelen. KNCV Tuberculosefonds wil het geld gebruiken om een effectieve, maar onderbelichte test op tuberculose (tbc) onder de aandacht te brengen. Dat zou een grote verbetering betekenen in de diagnose van deze eeuwenoude ziekte, waar nog altijd jaarlijks naar schatting meer dan 200.000 kinderen aan overlijden.

Een pijnloze diagnose voor kinderen
Met wat opgehoest slijm is tuberculose eenvoudig en betrouwbaar vast te stellen. Maar voor jonge kinderen is het moeilijk dat slijm op commando op te hoesten, zegt Petra de Haas. “De mogelijkheden die artsen hebben om het slijm bij kleine kinderen op te vangen, zijn ingrijpend. Bijvoorbeeld door vloeistof in de longen te sprayen waardoor de kinderen heel hard gaan hoesten, of met een slangetje wat onderzoeksmateriaal uit de maag of neusholte te halen. Dit is voor kinderen en hun ouders vaak heel traumatisch.” Volgens De Haas schrikt dit ouders en kinderen af en zijn artsen terughoudend met deze kindonvriendelijke methodes. Het gevolg is dat tuberculose bij jonge kinderen meestal wordt vastgesteld op basis van klachten en ziekteverschijnselen. Zo kan het gebeuren dat deze dodelijke ziekte niet of pas laat wordt vastgesteld.

Alternatief
Er bestaat een alternatief, namelijk een eenvoudige tbc-test op een klein beetje ontlasting. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de test werkt. “Maar helaas is er nog niet zoveel aandacht voor deze methode”, zegt De Haas. “Laboratoria zijn wel gewend om met ontlasting te werken maar nog niet voor het opsporen van tuberculose.”

Met een onderzoeksproject in Ethiopië wil KNCV Tuberculosefonds een eenvoudige en effectieve methode ontwikkelen voor de afhandeling van ontlastingmonsters. Vanaf het moment dat verzorgers het monster verzamelen en inleveren bij de hulppost, tot het eenvoudig testen in het laboratorium. “De tbc-test (Xpert MTB/RIF) die op dit moment door artsen word gebruikt in ontwikkelingslanden is gericht op opgehoest slijm”, legt de onderzoeker uit. “We willen dit geld gebruiken om aan te tonen dat deze tbc-test op ontlasting ook door de lokale laboratoria kan worden gedaan en vergelijkbare resultaten geeft.”

Impact
De Haas heeft voor Ethiopië gekozen, omdat er daar jaarlijks naar schatting 18.000 kinderen tuberculose krijgen. Veel van deze kinderen sterven aan de infectieziekte, omdat de diagnose niet tijdig gesteld wordt. De Ethiopische regering probeert hier met een speciaal actieplan verbetering in te brengen. “Als we met dit project kunnen laten zien dat tuberculose bij kinderen via de ontlasting eenvoudiger is op te sporen, heeft dat een enorme positieve impact op de tbc-zorg. Dan kunnen artsen veel meer kinderen met tuberculose opsporen, juist behandelen en genezen. Niet alleen in Ethiopië, maar wereldwijd.”

Uit cijfers die de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vandaag bekendmaakt in haar rapport ‘Global Tuberculosis Report 2016’ blijkt dat de wereldwijde tbc-epidemie groter en dreigender is dan tot nu toe werd verondersteld. Nieuwe gegevens tonen een stijging van het aantal nieuwe patiënten met tuberculose. Jaarlijks overlijden 1,8 miljoen mensen aan deze goed behandelbare ziekte en het aantal patiënten met een ernstige medicijnresistente vorm van tuberculose is flink gestegen.

De nieuwste schattingen van de WHO tonen aan dat tuberculose 1 van de top 10 doodsoorzaken wereldwijd is. Ieder jaar overlijden er meer mensen aan tuberculose dan aan een ziekte als HIV/AIDS. Ondanks dat de omvang van de tbc-crisis steeds duidelijker wordt, is financiering van de tbc-bestrijding op een gevaarlijk laag niveau. Kitty van Weezenbeek, Algemeen Directeur van KNCV Tuberculosefonds: “Onbegrijpelijk dat financiering van de tbc-bestrijding achter blijft want wereldwijd investeren in betere diagnose en behandeling van tuberculose is een zeer effectieve manier om grote humanitaire en maatschappelijke winst te behalen. Internationaal onderzoek laat zien dat voor iedere dollar die je in tbc-bestrijding investeert je er tenminste 40 terug krijgt “.

Om de tbc-crisis te bedwingen draagt KNCV Tuberculosefonds actief bij aan de introductie van nieuwe methoden om de ziekte op te sporen en te behandelen, en zorg toegankelijk te maken voor de kwetsbare groepen die onevenredig worden getroffen. Nederland is een land met een schat aan kennis en kunde en kan daardoor wereldwijd een rol spelen in het gevecht tegen tuberculose. Van Weezenbeek: “Tuberculose vormt een mondiale bedreiging voor de gezondheidszorg. KNCV Tuberculosefonds is verheugd dat zowel de Nederlandse overheid als de Verenigde Naties deze bedreiging onderkennen. Maar onderkennen alleen is niet genoeg. Het is tijd voor actie. Tbc dient nadrukkelijk te worden meegenomen in een brede interdepartementale Nederlandse ‘Global Health’ strategie en de mondiale strijd tegen antibioticaresistentie. Wie niet schrikt van 1,8 miljoen doden per jaar, schrikt misschien wel van een toekomst met een onbehandelbare vorm van tuberculose die zich wereldwijd zal verspreiden. Ik vertrouw er op dat deze nieuwe WHO-cijfers de Nederlandse en mondiale beleidsmakers wakker schudden en aanzetten tot een massaal gecoördineerd antwoord tegen een taaie eeuwenoude infectieziekte, die nu meer levens eist dan enig andere infectieziekte. Laat onze successen in meer dan 30 landen een inspiratiebron zijn”.

Tuberculose is wereldwijd de grootste killer onder infectieziekten. Resistente vormen van tuberculose (DR-TB, waartegen alleen standaardmedicijnen niet meer werken) maken bovendien een opmars. Toch zijn er niet genoeg effectieve en betaalbare behandelmethoden beschikbaar voor DR-TB-patiënten.

Vandaag, op Wereldtuberculosedag, publiceert Artsen zonder Grenzen een nieuw rapport: DR-TB Drugs Under the Microscope. Hierin analyseert zij de obstakels die toegang tot de meest effectieve behandelmethoden in de weg staan. Zo blijken twee veelbelovende nieuwe medicijnen – bedaquiline en delamanid – slechts twee procent van de 150.000 mensen met ernstige vormen van DR-TB bereiken.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) werd in 2014 maar de helft van de mensen met DR-TB beter. Zij werden behandeld met standaardbehandelmethoden. Artsen zonder Grenzen en andere zorgverleners hebben aangetoond dat verbeterde behandelmethoden met bedaquiline of delamanid hogere genezingskansen bieden voor DR-TB-patiënten. In projecten van Artsen zonder Grenzen in Tsjetsjenië en Armenië was het genezingspercentage onder mensen die behandeld werden met een medicijnkuur met bedaquiline 75 en 80 procent.

De WHO heeft inmiddels formele richtlijnen opgesteld voor het gebruik van bedaquiline en delamanid. In veel landen zijn deze medicijnen echter nog niet geregistreerd – en dus niet beschikbaar – of zijn zij onbetaalbaar. Artsen zonder Grenzen roept de producenten van de medicijnen, Johnson & Johnson en Otsuka, op om deze te laten registreren in landen waar tbc veel voorkomt en de medicijnen voor betaalbare prijzen aan te bieden. De betreffende landen moeten, op hun beurt, het gebruik van de medicijnen opnemen in hun zorgrichtlijnen en importrestricties versoepelen zolang officiële registratie uitblijft.

‘Door de effectiviteit van deze nieuwe medicijnen zien we mensen met resistente tbc het ziekenhuis uit lopen terwijl ze anders dood zouden zijn gegaan,’ zegt medisch coördinator Dr. Yoseph Tassew. ‘Het is erg frustrerend dat we eindelijk nieuwe medicijnen hebben die het leven kunnen redden van de meest zieke mensen, maar dat we deze niet kunnen geven aan iedereen die het nú nodig heeft.’